W dniu 15 października 2016 r. Naczelna Rada Adwokacka wraz z Komisją Praw Człowieka przy NRA zorganizowały konferencję pt. „Adwokatura w obronie praw człowieka”.

Konferencję otworzył adw. Andrzej Zwara, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Następnie, głos zabrał przewodniczący Komisji Praw Człowieka przy NRA, adw. Mikołaj Pietrzak, który m.in. zaprezentował film mający za zadanie społeczną popularyzację zagadnień prawnoczłowieczych (dostępny pod adresem:

https://www.facebook.com/NaczelnaRadaAdwokacka/videos/1132418913478512/ ).

Konferencja podzielona została na dwa panele. Wśród prelegentów znaleźli się prof. Ewa Łętowska, członek rzeczywisty PAN, prof. adw. Marek Safjan, sędzia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, adw. Wojciech Hermeliński, przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej, dr Hanna Machińska, dyrektor Biura Rady Europy, dr Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich i adw. Renata Degener, zastępca Kanclerza Sekcji I Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Poziom merytoryczny tego spotkania był doskonały – ilość mądrych słów, przypadających na minutę, była spektakularna.

Każdy z mówców skupił się na analizie perspektyw, wyzwań i zagrożeń, jakie na płaszczyźnie ochrony wolności i praw człowieka stawia współczesność. Zarówno w ujęciu krajowym, jak i przed europejskimi instytucjami wymiaru sprawiedliwości. Wszyscy zgromadzeni byli zgodni, iż to właśnie na adwokatach – ze względu na ich ustawowe zadania i niemalże 100-letnią historię – spoczywa tutaj odpowiedzialność szczególna.

Każdy wyrażał też konieczność osiągnięcia jednolitego stanowiska wszystkich polskich prawników co do zupełnie podstawowych kwestii związanych z praworządnością w naszym kraju. Jednocześnie dominowało przekonanie, że wspomniana jedność środowiska zostanie pilnie osiągnięta.

Nadto, uwagę poświęcono szkoleniu – zarówno adwokatów, jak i aplikantów adwokackich. Prelegenci podkreślali, że musi być ono znacznie bardziej praktyczne, jak również zwiększeniu winien ulec nacisk na prawo europejskie.

Szczególnie, że na podstawie przepisu art. 91 Konstytucji powinniśmy domagać się bezpośredniego stosowania przez sądy wszelkich konwencji wiążących RP oraz aktów stanowionych przez UE, jeżeli normy te są dla naszych Klientów względniejsze, aniżeli krajowe.

Prof. Ewa Łętowska wygłosiła wykład o systemie prawa, rozumianym jako skomplikowany i wciąż zmieniający się, precyzyjny mechanizm, którego jedynie część stanowi prawo pisane, stanowione przez organy ustawodawcze (krajowe i międzynarodowe). Aby zobrazować tę prawdę, prof. Łętowska zaprezentowała zgromadzonym obraz Paula Klee pt. „Ustawa” z 1938 r.

W  dyskusji  po  pierwszym panelu  głos  zabrał prof.  Andrzej Rzepliński, prezes Trybunału Konstytucyjnego. Zaapelował do adwokatów, by nie zapominali o sądzie konstytucyjnym „ani za 3 miesiące, ani za trzy lata”. Podkreślił, że nie chodzi o to, by otaczać opieką Trybunał Konstytucyjny, lecz o to, by silny sąd konstytucyjny gwarantował obywatelom ochronę ich praw. Silna pozycja sądu konstytucyjnego zależy po części także od postawy adwokatów. Prezes Rzepliński podziękował adwokatom za ich postawę w czasie kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego, za wszystkie opinie przyjaciela sądu nt. kolejnych ustaw „naprawczych”. Nawiązał do nieobecnego na konferencji adw. Marka Antoniego Nowickiego, dzięki inicjatywie którego powstała Komisja Praw Człowieka przy NRA.

Prof. Andrzej Rzepliński gorąco polecił lekturę książki pt. „Terror” autorstwa Ferdinanda Von Schiracha. Ta krótka powieść (150 stron) napisana jest w formie sztuki i opowiada o procesie sądowym w Niemczech. Clue stanowi zagadnienie prawa pilota myśliwca do zestrzelenia (wbrew rozkazowi) samolotu pasażerskiego, porwanego przez terrorystę i skierowanego na wypełniony 70 tysiącami ludzi stadion. Jest to szczególnie doniosła tematyka, ponieważ TK, jak również jego niemiecki odpowiednik, orzekały już co do konstytucyjności regulacji przyznających państwu uprawnienie do podejmowania tego typu decyzji.

Zaakcentowania wymaga wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich dr Adama Bodnara, który wygłosił swoisty „dekalog” zasad, jakimi winniśmy się kierować.

Za absolutną podstawę wszelkich poczynań adwokata RPO uznał przepis art. 5 ustawy Prawo o adwokaturze, czyli rotę naszej przysięgi. W powiązaniu z przepisem art. 1 tej ustawy oraz przepisem art. 5 Konstytucji „ochrona praw i wolności obywatelskich stanowi esencję działalności adwokatury”. Dr Bodnar podkreślał wagę brzmienia naszej przysięgi parokrotnie.

Rzecznik zwrócił uwagę, że palestra powinna pielęgnować swoją historię i chwalić się nią – wielkich postaci wśród adwokatów nigdy nie brakowało. Jest to szczególnie istotne obecnie, kiedy w głównym nurcie publicznego przekazu formułowana jest wersja historii pomijająca chlubny wkład adwokatury.

Następnie, wskazał na kolejne „zasady”, które powinny być dla nas kluczowe. I tak, RPO wymienił tutaj działalność edukacyjną, polegającą w szczególności na szerszym otwarciu się samorządu na inicjatywy społeczne (np. akcja „Tydzień Konstytucyjny” tudzież angażowanie się palestry w szerzenie podstaw świadomości prawnej w szkołach).

RPO zwrócił uwagę na potrzebę aktywnego monitorowania oraz prowadzenia stałej debaty o przestrzeganiu praw człowieka w kraju i za granicą – powołanie stałych programów wymiany myśli / twórczy dialog w tym zakresie.

W kontekście powyższego, konieczność modyfikacji programu nauczania aplikantów, gdzie wybrzmieć winna edukacja co do rozdziału II Konstytucji (Prawa i Wolności Człowieka i Obywatela).

Kończąc wątek „edukacyjny” dr Adam Bodnar zaakcentował niezbędność poszerzenia wśród członków palestry wiedzy co do praktycznych aspektów bezpośredniego stosowania zapisów Konstytucji oraz posługiwania się międzynarodowymi regulacjami i występowania przed europejskimi trybunałami.

RPO podkreślił zapotrzebowanie społeczne na zdecydowanie większe zaangażowanie adwokatów w sprawy „zwykłych” / biednych / wykluczonych ludzi. Chodzi o zainteresowanie altruistyczne, pro bono. Działalność fizycznie nie generującą przychodu, skutkującą realizacją misji zawodu zaufania publicznego. Rzecznik zwracał przy tym uwagę na pozytywny przekaz publiczny dla palestry, jaki stanowić może konsekwencję takich działań.

Dr Bodnar użył sformułowania, że „każdy adwokat jest swoistym Rzecznikiem Praw Obywatelskich”. Pozytywna aktywizacja Koleżanek i Kolegów w zaangażowanie się w konkretne sprawy osób wykluczonych (ofiar przemocy w rodzinie, niepełnosprawnych, mniejszości etnicznych, uchodźców) oprócz realizacji naszej misji, winna zwiększyć pozytywny odbiór adwokatury w społeczeństwie.

Warto w tym miejscu nadmienić, iż oczywistym jest, że nie każdy adwokat musi interesować się zagadnieniami związanymi z prawami człowieka i jest to zupełnie naturalne. Rolą władz adwokatury jest poszukiwanie sposobów i płaszczyzn, na jakich takie osoby mogłyby realizować przywołaną wyżej misję.

RPO podkreślił potrzebę poświęcenia znacznie większego zainteresowania bieżącym procesom legislacyjnym i formułowania uwag w tym przedmiocie przez organy samorządu. W tym kontekście zwrócił także uwagę na niezbędność konsolidacji zawodów prawniczych.

Wreszcie, dr Adam Bodnar zwrócił uwagę na konieczność zdecydowanie bardziej aktywnego monitorowania zachowań sprzecznych z etyką adwokacką i konsekwentnego wszczynania oraz prowadzenia ewentualnych postępowań dyscyplinarnych na tej płaszczyźnie.

Dr Hanna Machińska, dyrektor Biura Rady Europy, omówiła raport Sekretarza Generalnego Rady Europy na temat stanu demokracji i rządów prawa w krajach członkowskich. Dr Machińska zwróciła uwagę, że w kwestii demokracji, rządów prawa i obrony praw człowieka, kryzysy istnieją w krajach europejskich nie od dziś, ale w ostatnich dwóch latach nastąpiła ich kumulacja. Mają one swoją dynamikę i dość nieoczekiwanie budzą się także w krajach, które wydawać by się mogło, mają już dojrzałe demokracje, jak Polska czy Węgry, gdzie dochodzi do erozji standardów demokratycznych.

Omawiany przez prelegentkę raport Sekretarza Generalnego Rady Europy mówi o współczesnych problemach, takich jak: aneksja Krymu, migracje, zagrożenie terroryzmem, fala mowy nienawiści, ksenofobia, dyskryminacja ze względu na orientację narodową czy grupę etniczną. Z raportu wynika również, że nie tylko Polska ma problemy z systemem prawnym – połowa państw członkowskich UE nie spełnia standardów jeśli chodzi o niezależność sędziów.

Dr Machińska zachęcała do zapoznania się z treścią raportu, który jest dostępny w wersji anglojęzycznej na stronach internetowych Rady Europy.

Adwokat Renata Degener wygłosiła szalenie interesujący wykład na temat praktycznych aspektów wnoszenia skarg do ETPCZ.

Pani mecenas jest zastępcą kanclerza Sekcji I Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wskazała, że obrona praw jednostki, to część misji adwokatury, która powołana jest do pomocy prawnej. Przypomniała, że obrona tych praw zaczyna się i najczęściej kończy w kraju, bardzo rzadko sprawy znajdują swój finał w Strasburgu, a tamtejsze postępowanie jest długotrwałe.

Pani mecenas Degener zwróciła uwagę, że działania adwokatów w kraju są równie ważne, jak spektakularne sprawy w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Jej zdaniem, warto w twórczy sposób korzystać z krajowych przepisów, jednocześnie jednak już na tym etapie powołując się na normy prawa wspólnotowego i międzynarodowych konwencji. Tylko w ten sposób umożliwiamy sobie ewentualny sukces przed ETPCZ.

Kiedy sprawa trafi przed trybunał strasburski, niezwykle istotne jest jej dobre przygotowanie i prowadzenie – przede wszystkim trafne sformułowanie zarzutów skargi. Chodzi bowiem nie tylko o dobro klienta, ale trzeba mieć świadomość, że wyrok Trybunału będzie miał wpływ na losy innych osób, znajdujących się w podobnej sytuacji oraz na zmiany legislacyjne w kraju, jak to się działo np. w przypadku zmian w przepisach o tymczasowym aresztowaniu. Postępowanie przed ETPCZ ma charakter niemalże całkowicie pisemny, a przeprowadzanie rozpraw i postępowanie dowodowe to bardzo rzadkie wyjątki.

W konferencji, oprócz prelegentów, wzięli udział zaproszeni goście, m.in.: Barbara Dolniak – wicemarszałkini Sejmu RP, dr Sylwia Spurek – zastępczyni RPO, prof. Monika Płatek, adw. Jacek Ziobrowski – prezes Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, adw. Czesław Jaworski – redaktor naczelny „Palestry”, adw. Sławomir Ciemny – przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej, adw. Anisa Gnacikowska – członek NRA oraz adw. Wiktor Indan-Pykno – dziekan ORA w Toruniu.

Podczas konferencji towarzyszył mi mec. Krzysztof Kiełbicki, pełniący funkcję wiceprzewodniczącego Komisji ds. Praw i Wolności Obywatelskich. W kuluarach udało nam się porozmawiać z prof. Ewą Łętowską, prof. Andrzejem Rzeplińskim oraz mec. Renatą Degener.

W kontekście spodziewanego pogłębiania się kryzysu polskiego sądownictwa, wystąpienie adwokat Renaty Degener wydało mi się szczególnie istotne. Podobnie jak prof. Safjan uważam, że w sytuacji niemożności obrony swych racji w kraju, jedynym sposobem walki o nie jest wytaczanie spraw przed wspólnotowymi trybunałami.

Warto wspomnieć, iż w wyniku konsultacji Prezesa TK i obecnego na Sali przedstawiciela KRS uzgodniono, że wszelkie istotne wyroki europejskich trybunałów zostaną przetłumaczone na język polski i będą sukcesywnie publikowane na stronach internetowych TK, SN i KRS.

Przewodniczący Komisji ds. Ochrony Praw i Wolności Obywatelskich
adw. Jacek Różycki